در دوران قرون وسطی, پله های دایره ای (مدور) تنها در قصرها و قلعه ها استفاده میشد. اگر به پله های موجود در قلعه های تاریخی دقت کنید, خواهید دید تقریبا تمامی آنها در جهت ساعت گرد صعود میکردند. دلیل اینکه پله های دایره ای را اینگونه طراحی میکردند, مناسب بودن آن برای دفاع در مقابل حمله سربازان شمشیرزن بوده است (با توجه به این موضوع که اکثر مردم راست دست هستند).

حال با گذر از این دوران و رسیدن به اواخر قرن ۱۸ ام میلادی, زمانی که فولاد و بتن مسلح برای ساخت و ساز به جهان معرفی شد, طراحی راه پله ها تغییرات بسیاری پیدا کرد. استفاده از قوسهای مختلف – چشم پله با دید وسیعتر- ارتفاع پله کم برای زیبایی و … جزو مواردی است که پس از معرفی مصالح نوین در ساخت و ساز بیشتر مورد توجه طراحان و سازنده ها قرار گرفت. طوری که این تغییرات تا همین امروز ادامه داشته و مطمئنا در آینده نیز ادامه خواهد داشت.

به گفته یکی از مسئولین شرکت EeStairs UK : ” ما دوست داریم به پله های بیش از یک وسیله انتقال بین طبقات نگاه کنیم. دوست داریم آنها را مجسمه های پر استفاده بدانیم که علاوه بر بهره وری مناسب, خودش شاهکار زیبایی باشد. “

در این مقاله ۵ مورد از زیباترین راه پله های خانگی را به شما معرفی میکنیم:

۱-      راه پله های مارپیچ (اسپیرال) – فرانسه:

این راه پله در سال ۲۰۱۱ توسط شرکت EeStairs طراحی شد. این پله زیبا که به نوعی از خطای چشم انسان برای جلوه بیشتر استفاده کرده است برای یک خانه مدرن با منظره دریا در Le Havre فرانسه طراحی و اجرا شد. در این طرح با توجه به خواسته کارفرما که اعلام کرده بود به دنبال پله ای است که علاوه بر دلباز بودن, احساس بسته بودن و امنیت داشته باشد, از شکل مارپیچ استفاده شد و نرده های پله با اشکال هندسی راندوم علاوه بر ایجاد فضای باز, امنیت پله را از هر لحاظ تضمین میکند.

۲-      راه پله های کتابخانه ای – انگلیس:

استفاده بهینه از فضاهای موجود, ایده اصلی برای طراحی این راه پله ها بود. در یک آپارتمان کوچک که قسمتی از آن با راه پله ها به اتاق زیرشیروانی کوچکی ختم میشد, طراحان آن تصمیم گرفتند یک راه پله های مخفی ایجاد کنند. و با توجه به محدودیت فضا, به مالک طرح پله های کتابخانه ای را ارائه کردند که این طرح مورد قبول مالک قرار گرفت و اجرا شد. این طرح توسط استادیو معماری و طراحی Levitate ارائه و اجرا شده است.

۳-      راه پله های سرسره ای – انگلیس:

در برخی از راه پله ها, علاوه بر در نظر گرفتن کاربرد جابجایی بین دو نقطه, سعی میشود این مهم همراه با هیجان و سرگرمی باشد! مانند همین پله ای که در تصویر مشاهده میکنید.

راه پله های سرسره ای در یک خانه ۵ اتاق خوابه ی دو طبقه که در زیر زمین ساخته شده است و سازگاری کامل با محیط زیست دارد, اجرا شده است.

این طرح توسط Alex Michaelis ارائه شده است.

۴-      راه پله های قرینه – لس آنجلس:

این راه پله ها در یک عمارت ۵۶,۵۰۰ فوت مربعی در لس آنجلس قرار دارد. طراح این پله, آنرا با توجه به پله های معروف در فیلم هالیوودی “بر باد رفته” طراحی کرده است. این پله ها همانند قابی, لوستر وسط را در خود احاطه کرده است. همچنین بر روی تک تک پله ها, طرحهایی با رنگ طلائی اجرا شده است که زیبایی آن را دوچندان کرده است. قیمت این خانه ۱۵۰ میلیون دلار است.

۵-      راه پله های روبانی – پراگ – جمهوری چک:

این راه پله ها که به شکل یک روبان موجدار است, در اتاق نشیمن یک خانه در پراگ, جمهوری چک واقع شده است. این پله ها از ورقهای فولادی با ضخامت ۱۰ میلیمتر ساخته شده است و یک پله درمیان به تیرچه های موجود در دیوار متصل شده اند تا پایداری پله حفظ شود. طبق گفته های طراح آن, معماران HSH , با وجود اینکه این پله شکننده به نظر میرسد اما مقاومت بسیار بالایی دارد. همچنین با وجود اینکه بیشترین بار را پله های بالایی تحمل میکند, اما تنش از طریق پله های پایینی منتقل میشود.

این پله ها را میتوان نتیجه ارتباط تنگاتنگ هنرهای مدرن و صنعت ساخت و ساز دانست.

در زیر توضیحات مختصری راجع به انواع پله – فرمهای پله – کاربری و قسمتهای مختلف پله آورده شده است:

تعریف پله :
پلکان یک راه ارتباطی است که دو سطح مختلف را به هم ارتباط می دهد و انسان با انرژی خود ان را طی می کند .در واقع پله تکیه گاهی برای پا هنگام بالا رفتن است.

انواع پله :
▪ فرم پله
▪ جنس پله
▪ کاربری

فرم پله :
▪ راه پله مستقیم
▪ راه پله با پله های مایل
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در پایین
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا و پایین
▪ راه پله ۴/۱ چرخش در بالا و پایین در جهت مخالف
▪ راه پله مستقیم با پاگرد
▪ راه پله مستقیم با ۴/۱ دور چرخش
▪ راه پله مستقیم با نیم دور چرخش
▪ راه پله پاسگی همراه با چرخش
▪ راه پله با ستون پله باز با پاگرد
▪ راه پله سلطنتی
▪ راه پله با سه پلکان مستقیم و یک پاگرد
▪ راه پله با چهار پلکان
▪ راه پله قوسی
▪ راه پله سبدی با پاگرد
▪ راه پله نیم دور چرخش
▪ راه پله بیضی
▪ راه پله حلزونی یا مارپیچی
▪ راه پله هندسی

از نظر جنس :
▪ پله های چوبی
▪ پله های فولادی
▪ پله های سنگی
▪ پله های بتنی
▪ پله های پلکسی
▪ پله های چوبی-فلزی

از نظر کاربری :
در این بخش پله ها از نظر کاربرد در موقعیت مکانی مورد بررسی قرار می گیرند.
این مبحث شامل دسته بندی هایی است که در زیر به آن اشاره می کنیم.
▪ پله های آموزشی
▪ پله های اداری
▪ پله های تجاری
▪ پله های فرار
▪ پله های مراکز تفریحی
▪ پله های بیمارستان
▪ پله های هتل
▪ پله های شهری
▪ پله های مسکونی
▪ پله های بیرونی

اجزای پله :

۱) کف پله :
به سطح فوقانی پله گفته می شود،یعنی محل گذاشتن کف پا برای بالا رفتن یا پایین آمدن از پله.

۲) ارتفاع پله :
فاصله عمودی کف های دو پله متوالی را ارتفاع پله می گویند.میزان تغییرات ارتفاع پله به مکان و موقعیت پله بستگی دارد.

۳) پیشانی پله :
به قطعه عمودی که میان دو کف پله متوالی قرار می گیرد گفته می شود

۴) گونه پله :
سطـح بغـل پلـه را می گوینـد.

۵) عرض پله :
به فاصله بین گونه های پله گفته می شود و به مکان و تعداد استفاده کنندگان از پلکان بستگی دارد.

۶) لب پلـه :
پیش آمدگی کف پله از پیشانی ،لب پله نامیده می شود. وجود آن موحب بزرگ تر شدن کف پلـه می شود.

۷) شیار کف پلـه :
در کف پله شیار هایی در امتداد عرض پله ایجاد می کنند. این شیار ها از لیز خوردن افراد جلوگیری می کنند.

۸) ردیف یا خیز پلکـان :
به مجموعه پله های متوالی بین دو اختلاف سطح ردیف پله گفته می شود. در هر ردیف پله حداقل سه پله متوالی وجود دارد.

۹) خط مسیر پلـه :
این خط محل شروع و ختم پله را مشخص می کند. خط مسیر پله در روی پلان و وسط عرض پله ها مشخص می شود .
۱۰) خط شـیب پلـه :
این خط ، لبه پله های یک ردیف پله را به یکدیگر وصل می کند.

۱۱) زاویه شـیب پلـه :
به زاویه بین شیب پله با افق ، زاویه شیب پله گفته می شود . زاویه شیب پله رابطه مستقیم با ارتفاع پله و رابطه معکوس با کف پله دارد.

۱۲) حجم پلـه :
به ضخامت سقف زیر یک ردیف پله گفته می شود.

۱۳) طول پلـه :
به طول افقی یک ردیف پله گفته می شود یعنی از لبه اولین پله تا انتها کف آخرین پله در یک شیب .

۱۴) پا گـرد :
ایستگاه ما بین پله ها که برای رفع خستگی ساخته می شود به پاگرد پله معروف است و حداقل برابر عرض یک کف پله است.

۱۵) نرده پلـه :
وسیله ای است که برای جلوگیری از سقوط اشخاص ، در طرفین ردیف پله ها نصب می شود.

۱۶) دست انداز پلـه :
این وسیله بر روی نرده و به موازات خط شیب پله نصب می شود .

۱۷) چشم پلـه :
به فاصله بین دو ردیف پله گفته می شود .(یعنی شکاف بین دو بازوی پلکان)

سیستم ساختاری :
در اینجا پله ها بر حسب جنسیت و پایه و اساس هایی که برای نصب ساختار آنها استفاده می شوند دسته بندی شده اند.
الف) موادی که برای ساختار پلکان استفاده می شوند.
ب) سیستم نصب و نگهداری پله ها

موادی که برای ساختار پلکان استفاده می شود :
۱) فولاد
۲) بتن
۳) سنگ
۴) چوب
۵) پلکسی

پله های فولادی :
ساختار فولادی متشکلند از شمشیری هایی که از صفحات فولادی فشرده ساخته شده اند. این پله ها سبکتر از انواع دیگر پله هستند و تنظیم مقاومت در برابر آتش برای این پله ها خیلی مهم است.

پله های بتنی :
شکل معمول پلکان بتن مسلح به صورت پلکان ½ گردش می باشد . در اکثر ساختمان های دو طبقه به عنواع پلکان دسترسی یا فرار استفاده می شود.

پله های سنگی :
امروزه به خاطر کمبود و قیمت بالای سنگ طبیعی این نوع پله ها از سنگ ریختگی یا بتن ساخته می شوند. پله ها را می توان با همان رویه طبیعی سنگی یا بتنی باقی گذاشت اما معمولا از نوعی پوشش استفاده می شود تا سطح ضد لغزشی به وجود آید.

پله های چوبی :
پله های چوبی عمر مفید کوتاهی دارند و در برابر آتش سوزی هم مقاومت کمی دارند اما با روشهای کامل سازی می توان تا حد مشخصی آنها را مقاوم کرد. رشته پلکانهای چوبی در واقع پلکان سنتی خانه های دو یا چند طبقه ای هستند که در آنها مسئله مقاومت در برابر آتش سوزی استفاده از پلکان بتنی را ضروری نمی سازد.

آذربایجان که به دنبال جایگزینی تدریجی درآمد حاصل از نفت و گاز خود توسط درآمد حاصل از گردشگری و توریست است این طرح را برای هدف خود قدم بزرگی میداند.

گروه اوستا آذربایجان بودجه لازم برای اجرای این طرح را ۲ میلیارد دلار تخمین زده است. این آسمانخراش ۱۰۵۰ متر بوده و ۲۲۲  متر از برج خلیفه بلندتر خواهد بود.

این برج قرار است طرح مرکزی یک پروژه ۱۰۰ میلیارد دلاری در جزایر مصنوعی آذربایجان در دریاچه خزر باشد.

این مجموعه جزایر از ۴۱ جزیره کوچک تشکیل میشوند که در کنار ساحل شهر باکو قرار خواهند گرفت. گفته میشود این طرح (جزیره ها و برج) در سال ۲۰۲۲ به بهره برداری خواهد رسید.

درباره اینکه چه امکاناتی در این برج در نظر گرفته شده است هنوز هیچ اعلامیه رسمی منتشر نشده است اما به گفته طراحان آن, این برج قادر است زلزله تا بزرگی ۹ ریشتر را تحمل کند.

همانطور که میدانید چندی پیش در سیویلتکت برج ۱۰۰۰ متری Kingdom را به شما معرفی کردیم که به گفته طراحان آن قرار است در جده ساخته شده و بلندترین برج جهان شود. اما حال با رونمایی از این طرح باید دید آیا طرح برج پادشاهی در جده افزایش ارتفاع خواهد یافت که بتواند با برج جدید آذربایجان رقابت کند یا خیر. در هر صورت با توجه به اینکه گفته شده طرح برج آذربایجان در سال ۲۰۲۲ و برج کینگدوم در سال ۲۰۱۷ تکمیل خواهد شد پس شاید برج کینگدوم با همین ارتفاع بتواند چند سالی عنوان بلندترین برج جهان را به خود اختصاص دهد. البته چیزی که واضح است این است که رقابت برای بلندترین سازه دنیا هیچگاه به پایان نخواهد رسید!

در ۱۷ ژانویه سال ۱۹۹۴ میلادی, یک زلزله با بزرگی ۶٫۷  ریشتر منطقه Reseda در کالیفرنیا را لرزاند. این زلزله که به زلزله نرثریدج (Northridge Earthquake) معروف شد باعث شد توجه مهندسین به اشکالی که در ساخت و ساز خانه های این منطقه وجود داشت جلب شود. مشکلی که باعث تخریب هزاران خانه در شهرهای زلزله خیز آمریکا شده بود. چیزی که مشاهده شده بود ریزش طبقات بالایی ساختمانها بر روی طبقات پایینی آنها بود. طوری که طبقه پایینی کاملا از بین رفته بودند اما طبقات بالایی تقریبا سالم بودند. به ساختمانهایی که اینگونه تخریب شده اند ساختمانهای طبقه نرم میگویند. در زیر این اصطلاح را تعریف میکنیم:

شکست ناشی از طبقه نرم ساختمان - زلزله ترکیه

ساختمان با طبقه نرم, به ساختمانهایی میگویند که طبقات پایینی آنها سختی بسیار کمتری از طبقات بالایی آنها داشته باشند. این ساختمانها به دلیل داشتن تعداد زیادی دهانه آزاد در طبقات پایینی در برابر زلزله بسیار آسیب پذیر هستند. دلیل ساخت تعداد زیاد دهانه آزاد در طبقات پایینی معمولا ایجاد فضای مناسب برای پارکینگ اتومبیلها و یا ایجاد کاربری های تجاری مثلا مغازه در طبقات پایینی است ( چیزی که در ساختمانهای بنایی شهر بم باعث تخریب تعداد زیادی خانه در زلزله سال ۸۲ بم شد) و یا در مواردی این موضوع به دلیل پنجره های بزرگ در طبقه پایین ایجاد میشود.

شکست ناشی از طبقه نرم - زلزله بم ۱۳۸۲ - همانطور که مشاهده میکنید قسمت پایینی ساختمان کاربری تجاری داشته و به همین دلیل احتمالا ارتفاع طبقه پایینی و بازشوهایش زیاد بوده که باعث ایجاد طبقه نرم شده است.

چنین ساختمانهایی بیشتر در مقابل نیروهای جانبی آسیب پذیر خواهند بود. زمانی که طبقه پایینی تخریب میشود, طبقات بالایی بصورت ساندویچی بر روی آن میریزند و سقفها بر روی هم قرار گرفته که باعث له شدن ساکنین زیر بار سقف میشود.

یک ساختمان در کالیفرنیا - همانطور که مشاهده میکنید تعداد زیاد بازشوها (درهای ورودی گاراجها) خطر ایجاد طبقه نرم را بوجود آورده است.

حال که طبقه نرم را در ساختمانها توضیح دادیم به مقاومسازی آنها میپردازیم. با تحقیقی که توسط موسسه تکنولوژی کالیفرنیا (California Institute of Technology) صورت گرفت, تخمین زده شد بیش از ۲۰,۰۰۰ ساختمان طبقه نرم تنها در لس آنجلس وجود دارد که تنها ۸۰۰ مورد از آنها مقاومسازی شده اند. سانفرانسیسکو نیز با داشتن چیزی در حدود ۱۰,۸۰۰ ساختمان با طبقه نرم وضعیت مشابهی دارد. با توجه به تعداد بالای ساختمانهای دچار این مشکل موضوع مقاومسازی ساختمانهای با طبقه نرم بیشتر حائز اهمیت میشود.

مقاومت و سختی جانبی از عوامل کلیدی در مقامسازی ساختمانها دربرابر زلزله هستند. در ساختمانهای با طبقه نرم اعضای باربر جانبی یا از اول طراحی و اجرا نشده اند و یا کافی نمی باشند.

مقاومسازی ساختمانهای با طبقه نرم در برابر زلزله, به موارد ذکر شده می پردازد و باعث میشود ساختمانها پس از زلزله دچار آسیب کمتری شوند.

عملیات مقاومسازی ساختمانهای با طبقه نرم در برابر زلزله:

اولین قدم برای مقاومسازی ساختمانهای با طبقه نرم آنالیز سازه برای مشخص کردن بهترین راه مقاومسازی است. مهندسین سازه باید فاکتورهای متعددی را برای تشخیص بهترین راه مقاومسازی در نظر بگیرند. نه تنها باید مطمئن شوند که سازه به میزان لازم مقاومسازی شده است بلکه باید کمترین تاثیر را در بهره برداری سازه داشته باشد. مثلا مطمئنا با پر کردن تمامی بازشوهای طبقه های پایین توسط بادبند و یا دیوارهای باربر مشکل طبقه نرم حل خواهد شد اما آیا اینکار عاقلانه است؟! در عوض مهندسین روشهای متعدد دیگری را برای اینکار در نظر میگیرند.

یکی از روشهای رایج برای این موضوع مقاوم کردن دیوارهای موجود است, اضافه کردن دیوارهای برشی و یا حتی قابهای فولادی در نواحی نرم ساختمان.  برای مقاوم کردن دیوارهای موجود مثلا دیوارهای خشک (Drywall) توسط دیوارهای باربر جایگزین میشوند. مهار کردن دیوارها در فونداسیون نیز قسمتی از همین مقاومسازی است. اضافه کردن دیوارهای برشی (دیوارهایی که در برابر بارهای جانبی مقاومت میکنند) نیز میتواند بسیار موثر باشد. البته در صورتی که با بهره وری ساختمان مداخله ای نداشته باشند که در اینصورت شاید استفاده از قابهای فولادی بهترین راه حل باشد. حتی با این وجود که نصب قابهای فولادی بسیار پر دردسرتر خواهد بود.

طبقه نرم - زلزله Loma Prieta 1989

مقاومسازی ساختمانها به معنای ضد زلزله کردن آنها نیست بلکه تنها امن کردن این ساختمانهاست. یعنی پس از زلزله سازه پابرجا باقی بماند و امنیت جانی ساکنین مهیا شود. حال ممکن است ساختمان دیگر امکان بهره برداری نداشته باشد. با این وجود یک ساختمان مقاومسازی شده مطمئنا استانداردهای یک ساختمان طراحی شده برای زلزله را نخواهد داشت.

با توجه به راهنمای مقاومسازی ساختمانهای با طبقات نرم در برابر زلزله, طبقات نرم باید حداقل ۸۰% مقاومت طبقات بالایی خود را داشته باشند. که البته این مقدار برابر است با ۶۰% مقاومت لازم برای ساختمانهای جدید.

برخی از دلایل ایجاد طبقه نرم:

۱- داشتن بازشوهای زیاد در طبقه

۲- ارتفاع  زیادتر یک طبقه نسبت به دیگر طبقات

 ۳- عدم مقاومت المانهای باربر جانبی در طبقه

اگر تصاویر زلزله بم را دیده باشید ساختمانهای زیادی را با طبقه نرم مشاهده خواهید کرد که تخریب شده اند. این موضوع در تصاویر زلزله وان ترکیه و همچنین در بیشتر زلزله های جهان نیز مشاهده میشود. پس با توجه به میزان خساراتی که به دلیل ایجاد طبقه نرم بوجود می آید آیا راه منطقی پیشگیری از آن نیست!؟ نه تنها باید ساختمانهای جدید مناسب طراحی شوند تا طبقه نرم در آنها ایجاد نشود بلکه باید ساختمانهای قدیمی نیز در برابر این خطر مقاومسازی شوند.